KU-DHACA HOGAANKA IYO KALSOONIDA LA-HOGAAMIYAHA

 

WQ. HAMSE A. KHAIRE
 “Ma dadwaynaha oo qof-qof u noqda xilkas isla markaana wanaagsanaada mise hogaamiye-yaal karti, aqoon, daacadnimo dheeraad ah ayaa ah meel dhow, abdo leh oo laga bilaabi karo isbedel togan oo loo aayo”


ayaa ah dood in badan igu soo noq-noqotay. Doodan ayaa ah mid si wayn loogu kala qaybsamo oo dadka qaar ku fogaadaan dooda oo ay gaadhaan ilaa xadka ay yidhaahdaan “ intaad tiin beerato, timir ma filan kartid” oo ay uga jeedaan ‘Dad wanaagsan ayuun bay ka soo baxaan hogaamiye-yaal wanaagsani’. Dhinaca kale ee dooddan ka soo hor-jeeda ayaa qira in dadka oo hagaag wacanaan lahayd isbedelna keeni kari lahayd balse taasi la mid tahay ‘sacabkoo timo yeesha’. Qolyahan dambe kuwooda dooda ku talax tagaa waxay tusaale u soo qaataan in rusushii Alle (SWT) u soo diray umaddaha inaan loo baahdeen haddii dadka oo mar qudha wadda wanaagsadda ay tahay ‘jid aan jarre lahayn’. Iyagoo sii wata dooddooda ayay ku sii daraan dhinacyadani in isbedel kasta oo la mahadiyey oo dunidan ka hana qaaday uu bilaabay hal qof ama waxaan ka badnayn. Tusaalayaasha waxaa ka mid ahaa Nebigeenii Muxumed ahaa (NNKH),Halganaddii Gobanimo-u-dirrika ahaa ee Afrika, Kacdoonkii ka dhanka ahaa ‘ka-ganacsiga bani-aadamka’ iyo dhacdooyin kale oo badan. Labaddan dooddooba wax baa ka jira waxna way ka khaldan yihiin. Anigu inta badan waxaan u jan-jeedhaa dhinacyadda aaminsan in isbedel waara, soo deg-dega oo sal-ballaadhan in laga geli karo toobiyaha dhinaca hogaanka. Sidaas ay tahay, qoraalkan kooban lagagama gayoon karo mawduuca baaxaada wayn ee ‘Hogaaminta Tolmoon’ iyo muhiimadda ay leedahay. Waxaan mawduucan ku beegsan doonaa wax dhibic biyo ah ka noqonaya badwaynta hogaaminta – ku dhaca hogaamiyaha, iyo kalsoonida la-hogaamiyaha.

 

In badan markaynu ka hadlayno yaa hogaamiye ah, waxaan ku daahnaa astaamaha shaqsi ahaaneed sida go’aaminta, aftahamadda,daacadnimadda, indheer-garadnimada, dhowrsanaanta, dad-aqoonimadda,marti-soorka, gacan-furnaanta, gacaltooyadda,gudoonka adag iyo kuwo kale oo badan.

 

Tilmaamahan oo dhan muhim waxna kuma jabna balse waxaad moodaa in diiraddu saran tahay ‘qof’ keliya oo ah marba cidda markaa la suuraynayo. Si jawaab waafi ah loogu helo ah ayaa ah hogaamiye tolmoon, waa in aan la hilmaamin in shiishku ku foognaado ‘qofaf’ iyo xidhiidhka ka dhexeeyaa tayadda uu leeyahay sababtoo ah hogaamintu way ka ballaadhan tahay hal qof waxayna ku lug leedahay hogaamiyaha iyo la-hogaamiyeyaasha oo , aalaaba, ah dhowr qof iyo wixii ka badan. Waxaa kale oo hogaamiyaha ay tahay in lagu qiimeeyo nooca xidhiidhka uu la leeyahay cidda uu hogaaminayo iyo hiigsiga iyo himiladda uu xanbaarsan iyo, ugu dambaynta, mugga iyo dhuuxa isbedelka uu dhalliyo mustaqbalka fog.

 

 

Ku-dhaca iyo kalsoonidu waa laba qodob oo lama-huraan u ah hogaaminta wanaagsan. Ta hore, oo ah ku-dhaca, waa tayo ay tahay inuu la yimaad hogaamiyuhu halka, ta dambe oo ah Kalsoonida, ay tahay mid u dhex ah hogaanka iyo la hogaamiyaha iyaddoo waliba hogaamiyuhu abqaali karo ama bi’in karo. Ku-dhucu waa badheedhaha iyo dhiiranaanta in hogaanku riyooodo, hiigsi la yimaad kadibna geed-dheer iyo mid gaaban u fuulo siddii uu rumayn lahaa riyaddaas isagoo abaabulaya cidda uu hogaaminayo isla markaana wixii hanti iyo hayn jirta isla fal-gelinaya. In hogaanku riyoodo waa ‘alifka’ hogaaminta. In hogaanku riyaddiisaa ku qanciyo dadka kalena waa ‘inta alifka ka soo hadhay oo dhan’. Ku qancinta dadka kale inay kula riyoodaan isla markaan aad dedaal-wadaareed ku xaqiijisaan riyadaasi waxa u baahan tahay inaad haysato Kalsoonidoodda. Kalsoonidu waa isku-hallaynta, aaminaadda, iyo jacaylka la-hogaamiyayaashu u hayaan hogaamiyaha ama sida kale (hogaamiyuhu u hayo dadkiisa). Kalsoonidu waa geed iniintiisu ku jirto gacan hogaamiyaha kuna baxa hab-dhaqanka, taariikhda, dhiiranaanta, balaalaynta iyo ku-dhaca hogaamiyaha. Waxaa bi’iya ma naxaanimadda, laba codlaynta, hadhaanimadda, ku dhicid iyo kalsooni la’aanta.

 

 

Waxaan, akhriste, kula waddaagi sheeko mala-awaal ah oo dhex martay wiil yar oo kuwa basaska Hargeysa kaariyadda ka ah iyo sheekh magaaladda ku cusbaa una joogay inuu ka qayb-galo kulan sanadeedkii daaciyiinta ama tabliiqa ee kal hore. Sheekhu ka yimid xaafaddaha Hargeysa, wuxuuna u socdaa Masaajidka Tabliiqa ee barriga magaaladda Hargeisa oo uu ka socdo kulanku. Wuxuu soo raacay bas ka keenay xaafaddii u ku soo deggay wuxuuna ka dheregsan yahay inuu bas labaad u raacayo Masaajidka waxaase sheekha mad-madow kaga jiraa kobta ay ka baxaan basaska aadda dhinacaa iyo masaajidka tabliiqa.

 

 

Basku wuxuu soo gaadhay suuqa dhexe oo ah halka ay ku soo af-go’aan basaska kala duwan ee ka yimaad xaafadaha kala duwan ee magaaladdu isla markaana ay ka baxaan marka dadku dib u guryo-noqonayaan. Waa xudunta ganacsiga iyo dhadhaqaaqa guud ahaan dalka iyo gaar ahaan caasimadda. Dadkii baska la saarnaa sheekhu dhamaantood way degeen waxaana isku soo hadhay wadaadka laftiisa, darawalkii baska iyo wiil kii yaraa ee kaariga ahaa;

Wiilkii Yaraa: Sheekhaygii ha isku iloobin meesha, baska halkan ma dhaafaya’e

 

Sheekhii: Darawal miyaanad gaadhayn halka ay ka baxaan basaska aada masjidka tabliiqu?

 

Darawalkii: Halkaa ma gaadhno sheekh balse kaamaba foga oo laba tallaabo..

Sheekhii: Oo waa halkee…

 

Darawalkii: Halkaa mar, toos u soco, halka caanaha riyaha la yidhaa ka lab, markaad joogto Masjid Jaamaha waa kuwa basasku dhiniciisa koonfureed ka tuban.

 

Sheekhii oo u muuqda in aanu fahmin tilmaanta dirawalka hasa ahaatee kursigii ka kacay baskiina aan ka deggin ayaa ku yidhi darawalkii oo la tacaalaya hoonka iyo saxawanka baabuurta uu ku gudban yahay baskiisu oo la waddo kale “liibaan’e miyaad intaa I gaadhsiisid”